Дэлхий даяар "Хавдрын эсрэг өдөр"-ийг жил бүрийн хоёрдугаар сарын 4-нд тэмдэглэдэг. Энэ өдөр дэлхий даяар хавдрын талаар мэдлэгтэй болох, урьдчилан сэргийлэх, оношилгоо, эмчилгээний хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд анхаардаг юм.

Хавдар гэдэг нь биеийн эсүүд хяналтгүйгээр ургаж, хуваагдаж, эрүүл эд эсийг гэмтээх өвчин юм. Энэ нь ихэвчлэн эсийн ДНХ-д өөрчлөлт (мутаци) орсноос үүдэлтэй.

Мутаци нь эсийн өсөлт, хуваагдлыг хянадаг генийг гэмтээснээр эсүүд энгийн байдлаар ажиллахаа больж, хорт хавдар үүсгэдэг.

Монгол Улсад хорт хавдрын өвчлөл сүүлийн жилүүдэд нэмэгдэх хандлагатай байна. 2022 оны байдлаар улсын хэмжээнд хорт хавдрын улмаас 26,347 хүн эмнэлгийн хяналтад байгаагаас 6,885 нь тухайн онд шинээр оношлогдсон байна. 

Мөн 2024 оны хорт хавдрын өвчлөлийн талаарх албан ёсны статистик мэдээлэл хараахан нийтлэгдээгүй. Харин 2023 онд Монгол Улсад 7,244 шинэ хорт хавдрын тохиолдол бүртгэгдэж, 4,556 хүн энэ өвчний улмаас нас барсан.

Хорт хавдрын өвчлөл, нас баралтын түвшин өндөр байгаа нь эрт илрүүлэг, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг сайжруулах шаардлагатайг харуулж байна.

Хорт хавдрын түгээмэл төрлүүд

• Элэгний хорт хавдар: Шинэ тохиолдлын 33.2%-ийг эзэлж, хамгийн түгээмэл байна.
• Ходоодны хорт хавдар: 17.2%
• Уушги, гуурсан хоолойн хорт хавдар: 7.6%
• Улаан хоолойн хорт хавдар: 5%
• Умайн хүзүүний хорт хавдар: 4.6%

Эдгээрээс элэгний хорт хавдрын өвчлөл хамгийн өндөр. 100,000 хүн ам тутамд эрэгтэйчүүдэд 77.6, эмэгтэйчүүдэд 59.5 тохиолдол бүртгэгдсэн нь энэ төрлийн хавдрын тархалт өндөр байгааг харуулж байна.

Эдгээр статистик нь Монгол Улсад хорт хавдрын өвчлөл өндөр байгааг илтгэж байгаа тул урьдчилан сэргийлэх, эрт илрүүлэх арга хэмжээг сайжруулах шаардлагатайг харуулж байна.

Улсын дөрвөн эмнэлэг хавдар илрүүлж байна

Манай улсад хорт хавдрын эрт илрүүлэг, оношилгоо, эмчилгээг санал болгож буй дөрвөн улсын эмнэлэг, дөрвөн хувийн эмнэлэг байна. Энэ дундаас Хавдар судлалын үндэсний төв (ХСҮТ) нь хавдрын оношилгоо, эмчилгээнд мэргэшсэн улсын төв эмнэлэг бөгөөд төрөл бүрийн хорт хавдрын эрт илрүүлэг, эмчилгээг санал болгодог. Мөн Улсын Нэгдүгээр Төв Эмнэлэг, Улсын Хоёрдугаар Төв Эмнэлэг, Цэргийн Төв Эмнэлэг хавдрын эсрэг үйлчилгээ үзүүлж байна.

Хавдар үүсэх гол шалтгаанууд

Генетикийн (удамшлын) хүчин зүйлс:

• Зарим хүмүүсийн ДНХ-д унаган мутаци байдаг тул хавдарт өртөх эрсдэл өндөр байдаг.
• Жишээ нь, BRCA1, BRCA2 гэх мэт мутаци нь хөхний болон өндгөвчний хавдрын эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг.

Гадны нөлөө (байгаль орчин ба амьдралын хэв маяг):

• Тамхи татах 🚬 → Уушгины хавдрын голлох шалтгаан
• Согтууруулах ундаа хэтрүүлэн хэрэглэх 🍷 → Элэг, ходоод, улаан хоолойн хавдрын эрсдэлийг нэмэгдүүлдэг
• Шарсан, утсан, боловсруулсан хүнс их хэрэглэх 🍔 → Ходоод, бүдүүн гэдэсний хавдрын эрсдэлийг өсгөнө
• Хэт ягаан туяа (нарны хэт шаралт, хэт их наранд байх) ☀ → Арьсны хавдар үүсэх эрсдэлийг нэмэгдүүлнэ
• Идэвхгүй амьдралын хэв маяг 🛋 → Илүүдэл жин, таргалалт нь олон төрлийн хавдрын шалтгаан болдог
• Цацраг идэвхт болон химийн бодисын нөлөө ☢ → Ажил мэргэжлийн онцлогоос шалтгаалж хавдрын эрсдэл нэмэгддэг

Халдварт өвчин:

• Хүний хөхөнцөр вирус (HPV) → Умайн хүзүүний хавдар
• Гепатит B, C вирус → Элэгний хавдар
• Helicobacter pylori бактери → Ходоодны хавдар

Мөн дархлааны тогтолцоо сулрах нь хавдрыг эсэргүүцэх чадварыг бууруулдаг. Жишээ нь, ДОХ (HIV) нь зарим төрлийн хавдрын эрсдэлийг нэмэгдүүлнэ.

Хавдраас хэрхэн сэргийлэх вэ

• Эрүүл хооллолт, дасгал хөдөлгөөн
• Тамхи, архинаас татгалзах
• Нарнаас хамгаалах
• Вакцин хийлгэх (HPV, гепатитын эсрэг)
• Эрүүл мэндийн үзлэгт тогтмол хамрагдах

"Хавдрын эсрэг өдөр"-ийг анх 2000 онд Олон улсын хавдрын холбоо санаачлан, тэмдэглэж иржээ.