Засгийн газраас Татварын багц хуулийг өөрчлөх санал гаргаж, иргэдээс санал авсан билээ. Уг багц хуульд Аж ахуй нэгжийн орлогын албан татварын тухай хууль, Нэмэгдсэн өртгийн албан татварын хууль зэрэг томоохон хуулиуд хамаарч буй юм. Тэгвэл НӨАТ-ын хуульд хийх гэж буй өөрчлөлтийн талаар Татварын мэргэшсэн зөвлөх С.Баярхүүгээс тодрууллаа. 

-Засгийн газраас татварын багц хуулийг УИХ-д өргөн барихаар боловсруулж байна. Таны хувьд НӨАТ-ын хуулийн төслийг нэлээн судалсан байсан. Хуульд ямар ямар өөрчлөлт оруулахаар яригдаж байна вэ?

-НӨАТ-ын хуулийн төсөлд миний анзаарснаар ТАВАН онцлох өөрчлөлт орох гэж байна.

Нэгдүгээрт, НӨАТ-ын хуулиар НӨАТ төлөгч болон суутган төлөгч этгээдийн эрх үүргийг тодорхойлж өгсөн байдаг. Бага, дунд орлоготой иргэдэд төлсөн НӨАТ-ынх хоёр хувийг буцааж олгодог. Үүнийг ахиу болгож, тухайн хэрэглэгчийн сарын худалдан авалтын үнийн дүн 

• 500 мянган төгрөг хүртэлх байвал НӨАТ-ын буцаан олголтыг 100 хувь
• 500-800 мянган төгрөг байвал НӨАТ-ын буцаан олголтыг 50 хувь
• 800 мянгаас дээш байвал НӨАТ-ын буцаан олголтыг 20 хувь байлгахаар хуулийн төсөлд тусгасан байна. 

Хоёрдугаарт, бичил, жижиг бизнес эрхлэгчдийн НӨАТ-ын босго 50 сая төгрөг байдаг. Шинэчилсэн хуулийн төсөлд тухайн ААН-ийн борлуулалтын орлого үргэлжилсэн 12 сарын хугацаанд 400 сая давах юм бол НӨАТ төлнө. Өөрөөр хэлбэл, НӨАТ-ын босго 50 саяас 400 сая болж нэмэгдэж байна гэсэн үг. Энэ босго 50 сая буюу бага байхаар бизнес эрхлэгчид хэрэглэгчид НӨАТ-ын баримт өгөхгүй байх тохиолдол байдаг. Ингэснээр иргэд хохирдог талтай. Ялангуяа, зах худалдааны төвд ийм асуудал гардаг. Тиймээс босгыг өсгөж өгснөөр НӨАТ-ын баримт хэвлэлт нэмэгдэнэ гэсэн үг. Энэ хэрээр бичил, жижиг бизнес эрхлэгчдийг дэмжинэ гэж ойлгосон. Үүнийг дэвшил гэж хэлэхэд буруудахгүй. 

Гуравдугаарт, Одоогийн хуулиар худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-ыг НӨАТ суутган төлөгчид борлуулалтад ногдох НӨАТ-аасаа хасуулдаг. Иргэд, ААН-үүдэд тулгардаг бас нэг асуудал бол үндсэн хөрөнгийг олж бэлтгэх, худалдан авахтай холбоотой төлсөн НӨАТ-ыг тухайн үндсэн хөрөнгийн нэр төрлөөс хамаараад 5-10 жилийн хугацаанд хувь тэнцүүлэн хасах зохицуулалт хэрэгжээд явж байна. Энэ зохицуулалт 2020 оноос хойш хэрэгжсэн. Харин энэхүү зохицуулалт шинэ хуулийн төсөл дээр хасагдсан байна. Өөрөөр хэлбэл, үндсэн хөрөнгийн худалдан авалтад төлсөн НӨАТ-аа иргэн, ААН-үүд борлуулалтад ногдох НӨАТ-аасаа бүрэн хасуулаад явна. Энэ бол эерэг өөрчлөлт. 

Дөрөвдүгээрт, НӨАТ суутган төлөгч суудлын автомашин худалдан авах, сэлбэг, засвар үйлчилгээнд төлсөн НӨАТ-аа хасуулах боломжтой болно. 

Тавдугаарт, Монгол Улсад оршин суугч бус иргэн, ААН-үүдээс худалдан авалт хийвэл тухайн худалдан авалтын үнийн дүнгээс 10 хувийн НӨАТ суутгаж авч, улсад төлж тайлагнах зохицуулалт одоогийн хуульд байдаг. Тэгвэл шинэ хуулийн төсөлд энэхүү НӨАТ-ыг татварын авлага байдлаар бүртгэж, татвар ногдох НӨАТ-аасаа хасуулах боломжтой болсон. Энэ нь гадаадаас авч буй цахим худалдаа, онлайн бизнест хамаатай. 

-Тэгвэл олон нийтийн дунд хүлээлттэй байсан ч хуулийн төсөлд өөрчлөлт нь ороогүй зүйл байна уу?

-Хэзээ НӨАТ ногдуулах вэ гээд асуудал яригддаг. Тодруулбал, НӨАТ-ыг борлуулалт хийх болгондоо мөнгө нь ирсэн эсэхээс үл хамааран борлуулалтыг хүлээн зөвшөөрөх үед НӨАТ ногдуулна гэж одоогийн хуульд заасан. Тэгвэл энэ заалт хэвээрээ байна. Олон нийт, иргэд ААН-үүдийн хувьд НӨАТ-ыг мөнгөн сууриар нь ногдуулдаг болох санал гаргасан. Өөрөөр хэлбэл, борлуулсан барааны мөнгө нь орж ирсний дараа НӨАТ ногдуулдаг байя гэж байгаа юм. 

-Орлого орж ирээгүй байхад НӨАТ төлөөд өрөнд ороод байна гэсэн үг үү?

-Тийм ээ. Гэсэн ч шинэ хуулийн төсөлд үүнийг өөрчлөх талаар тусгаагүй байгаа юм. 

Түүнчлэн олон нийтийн хувьд бүгд НӨАТ төлөгч байгаад НӨАТ-ын хувь хэмжээг 10 хувь байгааг 5 хувь болгож бууруулъя гэдэг санал гаргасан. Гэсэн ч хуулийн төсөлд 10 хувь хэвээр байхаар тусгажээ. 

Хувь судлаач миний хувьд юу гэж бодож байна вэ гэхээр орон нутагт НӨАТ-ыг 5 хувь болгочихмоор байгаа юм. Ингэвэл орон нутагт бичил, жижиг бизнес хөгжих, ажлын байр нэмэгдэх, Улаанбаатарын төвлөрөл саарах боломжтой. Гэвч иймэрхүү агуулга хуулинд тусгагдаагүй.