НИТХ өнгөрсөн баасан гарагт (2025.03.28) ээлжит бусаар хуралдаж, нийслэлийн 2025 оны төсвийг тодотгосон. Ийнхүү нийслэлийн зарлага батлагдсан төсвөөс 39 орчим сая(38,854,394)-аар нэмэгдсэн байна. Тухайлбал, төсвийн орлого 4,025  их наядаар батлагдсан байсан ба тодотголоор 4,127 их наяд болж нэмэгдсэн. Зарлагын хувьд 5,677 их наядаас  5,716 их наяд болжээ.

Тэгвэл нийслэлийн төсвийн тодотгол болон нийслэлд хэрэгжүүлэх төслүүдийн талаар НЗД-ын нэгдүгээр орлогч Т.Даваадалайтай ярилцлаа. 

Хоёр шалтгааны улмаас нийслэлийн төсвийг тодотгосон

-Өнгөрсөн баасан гарагт төсөв тодотгож, 200 тэрбум төгрөгийн хөдөлгөөн гарсан. Ер нь хэдэн тэрбумын алдагдалтай байхаар оруулж ирсэн бэ. 1,6 их наяд гэж харагдаж байна зөв үү?

-Оны өмнө Ерөнхийлөгч нийслэлийн төсөвт хориг тавиад улсын хэмжээнд алдагдалгүй төсөв баталсан шүү дээ.

Сая нийслэлийн төсвийг тодотгосон 2 үндсэн шалтгаан байна. Нэг нь, Монгол Улс чинь Хятадын гангийн үйлдвэрлэлийн 47 хувийг хангадаг. Харин Хятадад гангийн үйлдвэрлэл дээрээ АНУ-ын Ерөнхийлөгч Д.Трампын бодлогоос болоод тодорхой хэмжээнд нүүрсний үнэ унаж байгаа. 

Хоёрдугаарт, барилгын улирал эхэлсэн. Улаанбаатар хотод хөгжлийн мега 24 том төсөл, үүнээс гадна маш олон жижиг төсөл арга хэмжээ байгаа. Үүний зураг төсөл болон хэлэлцээрүүд дээр бэлэн болсон, барилгын ажил явуулаад эхэлсэн төслүүдээ урагш нь гаргаад, тодорхой хэмжээнд саатаж байгаа төсвүүдээ татаад энэ байдлаар тодотгол хийж, дулааны улиралдаа барилга угсралтын ажлаа хурдан эхлүүлье ээ гэдгээр тодотгосон.

-Тухайлбал ямар төсөл, арга хэмжээ байна?

-Шинээр нэмэгдсэн 33 төслийн зураг төсөл, ажил нь эхлэхэд бэлэн болсон төсөл арга хэмжээг оруулж ирсэн.

Үүний хамгийн ач холбогдолтой нь Эмээлт эко аж үйлдвэрийн ДЦС, ариутгах татуурга, цэвэрлэх байгууламжийн “EPC” тендерийн бичиг баримт бэлэн болсон. Тиймээс одоо тендер зарлах үүднээс 30 тэрбумыг суулгасан гэх жишээтэй. 

Хоёрдугаарт Улаанбаатар хотын шинэ нисэх "Хүннү хот" дээр цэвэрлэх байгууламжийн 10 тэрбумыг тодотгосон. Одоо тэгэхээр Хүннү болон Эмээлт эко аж үйлдвэрийн ДЦС цэвэрлэх байгууламж 2-ын тендерийг зарлахад шууд бэлэн болчихлоо гэсэн үг.

Нийслэл анх удаа эдийн засгийн тусгай бүстэй болно

-Төсвийг ер нь хэмнэлттэй байлгая л гээд байгаа. Гэтэл Шинэ зуунмод гэхчлэн цаасан дээрх хотын захирагчийн албанд 5 орчим тэрбум төгрөгийн зардал тавьсан байна лээ. Энэ ямар учиртай юм бэ? 

-Байхгүй, цаасан дээрх төлөвлөлт биш л дээ. Сая ярьсан Эмээлт, Хүннү хот 2 бол нэн шаардлагатай. Хамгийн гол нь дулааны улирлыг алдахгүй барилгаа угсрах гээд байгаа юм. “Агро сити”-г хүмүүс их асууж байна.

“Агро сити”, “Налуу-Ухаа” хоёр дээр хуулийн дагуу хамгийн анхны эдийн засгийн тусгай бүсийг байгуулж байгаа. Энэ нь захирагчийн ажлын зардал бол тавигдсан.

Улаанбаатар хот 2040 он-20 минутын хот бодлогын баримт бичгээр нийт 14 хот, 4 дагуул хот, 2 эдийн засгийн чөлөөт бүстэйгээр төлөвлөсөн. 

"Агро сити" гээд Улаанбаатар хотын баруун хойд тал дагуул хот болно. Дагуул хот болохын өмнө эхлээд эдийн засгийн тусгай бүс байна. Учир нь байрлалын хувьд үржил шимтэй газар нутаг. Эдийн засгийн тусгай бүс гэдэг нь Улаанбаатар хотын ирээдүйн хүнсийг хангах зорилготой. “Агро сити” дээр захиргааны зардал 900 сая төгрөгийг өнөөдөр гаргаснаараа ирэх жил арваад тэрбум төгрөг олно.

Яагаад гэвэл Монгол Улсад, Улаанбаатар хотод хүнсний аюулгүй байдал дээр гаднаас зээл, тусламж, хөнгөлөлттэй тусламж, төсөл хэрэгжих гээд зөндөө хүлээж байдаг. Гаднын тэр донор байгууллагуудаас бидэнд тавьдаг шаардлага нь төсөл хэрэгжүүлэхэд та нар бодлогоороо дэмжиж өгөөч, үүнд зориулсан эдийн засгийн таталцлын бүсийг байгуулж өгөөч, дэд бүтцийг нь хийж өгөөч гэдэг.

Эдийн засгийн тусгай бүсэд хүнсний чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулбал 3 төрлийн татвараас хөнгөлөгдөнө.

Дээрээс нь бүс нутаг байгаль орчны хувьд хүнсний газар тариалан хийх тохиромжтой. 

Яг бодитоор жишээ татахад Солонгосын Засгийн газраас манайд 2 билүү 3 сая долларын төсөл хэрэгжүүлэх гээд яг биднээс энэ шийдвэрийг гарахыг хүлээж байгаа юм. 

Эдийн засгийн тусгай бүс байгуулаад, захирагчийн ажлын албыг нь байгуулж өгөөд, захирагч нь өөрөө тэр сэдвийнхээ хөгжлийн төлөвлөгөөг хийгээд, зөвшөөрлөө өгөөд, хууль, эрх зүйн орчингоо хөгжүүлээд өгчихвөл Солонгос болон бусад улсаас ирж байгаа тусламжуудыг яам дээрээс нь хүнсний чиглэлийн ААН-үүд хөнгөлөлтөө аваад эдийн засгийн таталцлын бүс үүсэх боломжтой болно.

Тэгэхээр энэ бол менежментийн хувьд гарч байгаа зардал. Ирэх жил, тэрний дараа жил гэхэд энд гарч байгаа зардлаа хэд дахин нугалж олохоор чухал.

“Налуу-Ухаа” эдийн засгийн тусгай бүс яг ижилхэн. Улаанбаатар хотын төв рүү галт тэрэг орж ирээд, бараа бүтээгдэхүүн зардаг. Тэгэхээр “Налуу-Ухаа” эдийн засгийн тусгай бүсийг төмөр замаа дагуулаад Улаанбаатар хотын барилгын материалыг зарах, барилгын материал боловсруулах боломжтой болохоор байгуулна. 

-100 айлаа гаргах юм уу тэ?

-Яахав захуудын нүүлгэлт бол өөр. Ирээдүйд захуудыг “Налуу-Ухаа” руу уялдуулан нүүлгэхээр төлөвлөж байна. 

Гэхдээ эхлээд бид нар барилгын материал үйлдвэрлэх, буух эдийн засгийн тусгай бүсийг байгуулснаараа Улаанбаатар хотод 100 айл болон бусад барилгын материалууд төвлөрч, дээрээс нь төмөр замтайгаа ложистиктойгоо ойрхон бусад дэд бүтцүүдийг нь шийдэж өгөөд, тэр эдийн засгийн тусгай бүс дотор нь ороод, 3 төрлийн татварын хөнгөлөлтийг эдэлнэ.

Ингэснээрээ хувь бизнес эрхэлж байгаа иргэд Улаанбаатар хотын төвд барилгын материал үйлдвэрлэх биш, зах дээрээ, ложистик төлөвлөгдсөн байгууллагад хийх юм. 

Энэ бол бид нарт өнөөдөр хүртэл дутагдаад байсан юм нь эрх зүйн орчин. Тэгэхээр хуульдаа нийцүүлээд, эдийн засгийн хамгийн анхны тусгай бүсийг бий болгож байна.

Энэ өнөөдөр захиргааны зардал юм шиг харагдаж байгаа ч ирэх жил маш их эдийн засгийн ач холбогдолтой бүсүүд. Хувийн хэвшлүүдэд ч маш том боломж. 

-Чингэлтэй дүүргийн ЗДТГ-ыг 20 тэрбумаар шинэ байшин барьж явна гэсэн байна. Тийм онцын шаардлагатай юу?

-Энэ талаар мэдээлэл аваагүй байна. Хөрөнгө оруулалтын газраас юм уу, Чингэлтэй дүүргээс асуусан нь дээр байх. Би ерөнхийдөө том бүтээн байгуулалтуудаа анхаараад явчихсан учраас.

Метроны төсөлд Засгийн газрын баталгаа шаардлагагүй болсон

-Хэрвээ Засгийн газар нь баталгаа гаргаж өгөх юм бол Английн Засгийн газраас хамтрах боломжтой гэдгийг эхний байр байдлаар мэдээлчхээд байгаа шүү дээ. Энэ дээр шинэ мэдээ байна уу. Метроны ажил бол эхэллээ гэж зарлаад байна шүү дээ?

-Метроны ТЭЗҮ 2,4 тэрбум ам.доллароор батлагдсан. Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр дээр Засгийн газар ийм хэмжээний баталгаа авах боломжгүй. Тийм учраас манай Засгийн газрын баталгаагүйгээр бусад хэрэгслийг ашиглан танайхаас баталгаа авах хүсэлтэй байгаагаа Англи улсын Засгийн газарт илэрхийлэхэд шууд хүлээж авсан. Тэгэхээр 2 улсын Засгийн газар ярилцаад, бусад зүйлүүдээр харилцан тохирно.

-Бонд гаргах уу?

-Бонд гаргахгүй. “UKF” буюу Их Британийн экспортын даатгал гаргадаг “ECA” буюу “Export Credit Agency” нь манай улсын өмнөөс олон улсын банкуудад баталгаа л гаргаж өгнө гэсэн асуудал. Тэгэхээр бид нар тэр баталгаа гаргаж өгч байгаа газар дээр ямар нэгэн зүйлийн баталгааны эсрэг баталгаа гаргаж өгөх хэрэгтэй болно. Гэхдээ Засгийн газрын баталгаагүй явна гэдэг дээр 2 тохирчихсон.

Харин маш олон хувилбарууд байж болох дээр 2 улсын ЗГ тохирч хэлэлцээд, шийдэлдээ хүрчихвэл энэ ондоо зээлийн хэлэлцээрээ хийгээд, нөгөө талаасаа ерөнхий гүйцэтгэгчээ тендерээр шалгаруулна.

-Хот өөрөө л үүрэг хүлээнэ гэсэн үг юм байна шүү дээ. Зөв үү?

-Хот хүлээж болно. Өөр төрийн өмчит байгууллагууд үүрэг хүлээх эсэх энэ олон санхүүгийн механизмууд дээр ярилцаж байна. Том мега төслүүдийн хөрөнгө оруулалт бол маш өндөр. Яагаад гэвэл бид нар чинь өнгөрсөн 40 жилийн завхралыг одоо засах гэж байгаа шүү дээ. 

Бид нар 40 жил бүтээн байгуулалт хийгээгүй.

Монгол Улсад хоёрхон нийтийн тээвэр байгаа. Та хэд бодоод үзээрэй троллейбус байдаг, автобус байдаг, за такси л байна.

Метро хамгийн оройдоо 2032 онд ашиглалтад орно

Энэ 40 жил байгаагүй кабель, дүүжин тээвэр, трамвай, метро гээд.., Эд нар чинь ирэх 100 жил, 40 жил байж байх нийтийн тээврүүдийг 4, 5-хан жилд хийх гэж зорьж байгаа.

Метро хамгийн оройдоо л 2032 он гэж төлөвлөгдөж байгаа. Тэгэхээр энэ олон шинэ нийтийн тээврүүдийг хийх суурь дэд бүтцүүдийг хийхэд маш их хөрөнгө оруулалт байна.  Энэ хөрөнгө оруулалтуудад манайх шиг хөгжиж буй ядуу орны төсөв хүрэхгүй. Манай төсвийн 3 их наяд буюу  700, 800-аад сая, доллароор 3500 орчим. Энэ бол маш бага мөнгө.

Тэгэхээр бид макро эдийн засаг дээр маневр хийх боломжоороо мега төслүүд дээр олон улсын урт хугацааны хөнгөлөлттэй зээлүүд, ялангуяа метронд бол 25-30 жил ийм хөнгөлөлттэй зээл, бонд, үгүй бол төр, хувийн хэвшлээр буюу гаднынхаар хамтарч хийлгүүлэх юм. Ер нь хөгжиж буй орон дэлхий дээр ингэж л явдаг.

Хамгийн анхны Улаанбаатар хотын цахилгаан станц, ТЭЦ-1, ТЭЦ-2, гурилын үйлдвэрийг бид өөрсдийнхөө хөрөнгөөр хийгээгүй. Тэгэхээр угаасаа хөгжиж буй орнууд ийм суурь дэд бүтцүүдээ нэг бол төр, хувийн хэвшлийн түншлэлээр, концессоор, эсвэл олон улсын хөнгөлөлттэй зээл тусламжаар л хийдэг. Энэ угаасаа олон улсын жишиг.

Тэгэхээр бид нар хэлэлцээр хийж байгаагийн нэг нь “UKF. Бас трамвайны 1, 2 дугаар шугам дээр яг ижилхэн хувилбар луу орж байна. Үүний өмнөх нэг жишээ бол дүүжин тээвэр. 3 жилийн өмнө батлагдчихсан.

Манайх ийм их олон юм дээр урт хугацааны зээл тавиад байна аа гээд шүүмжилдэг. Энэ бас зээл тавиад байгаа хэрэг биш. Суурь ийм том дэд бүтцүүдийг хийхээр шинээр эдийн засаг үүсэж тэлдэг, үйлдвэрлэл, ажлын байр үүсдэг.

Энэ нь өөрөө татварыг нэмэгдүүлснээрээ Монгол улсын дотоодын үйлдвэрлэл, бүтээгдэхүүн тэлээд, ирээдүйд, урт хугацаандаа хангалттай төлж болдог ийм л олон улсын жишиг. Тэгэхээр бид нар энэ олон улсын жишгээр л ажиллаж, гэрээ хэлэлцээрүүдээ хийж байгаа гэсэн үг.

-Ярилцсанд баярлалаа.