Өнөөдөр төрийн ордонд УИХ-ын дарга асан Ц.Нямдорж сэтгүүлч нарын зарим асуултад тодруулга өгчээ. Тухайлбал, улс төрөөс явсан хүмүүс дараа нь ямар нэг албан тушаалд томилогдож байгаа явдөл, стратегийн ордын хувь эзэмшил зэрэг асуудлуудаар түүний байр суурийг сонсжээ. 

УИХ-ын дарга асан Ц.Нямдоржийн ярьсан мэдээллийг тоймлон хүргэж байна.

Улс төрд байсан хүн явах хугацаагаа сайн мэдрэх хэрэгтэй

-Улс төрд байгаа хугацаандаа гал шиг дүрэлзээд, явсныхаа дараа чимээгүй байсан дээр гэх хатуу байр суурьтай байдаг. Улс төрд орно гэдэг нь төрд тангараг өргөөд, цэргийн хүн шиг зүтгэнэ гэсэн үг. Шаардлага гарвал амиа өгнө гэсэн тангараг шүү дээ. Гарсныхаа дараа бол төрийн эрх ашгийн үүднээс яавал зөв замаар явах вэ, яавал алдаа бага гаргах вэ гэдэг дээр дарга нар дуудаад санал сонсвол хэлнэ шүү дээ. Улс төрд байсан хүнд явах хугацаа гэж бий. Тэр хугацаагаа сайн мэдрэх хэрэгтэй. Янз янзын ажлын санал бол ирсэн. Гэхдээ би явах цагаа мэдэрдэг хүн. Төрд байсан хүний төрийн төлөө гэх сэтгэл арилдаггүй юм байна. Одоо энэ засаг барьж байгаа нөхөд алдаа гаргахаар дагаж санаа зовоод, онц сайн шийдвэр гаргахаар нь баярлаад л байдаг юм байна. 

Тачир ногоо шиг бизнесийн салбараа гишгэж болохгүй

-Түүхийн том утгаар нь авч үзвэл бид 35  жил шинэ нийгэмд шилжих гэж оролдож байна. Монголын эдийн засаг хаврын цас хайлсны дараа тачир ногоо цухуйсан мэт байдалтай байгаа. Ийм үед эдийн засгийн асуудалд хуулийн хүчээр хутгалдах туйлын осолтой байдаг. Би бол бараг хөдөлгөдөггүй байсан. “Бизнест оролцохгүй, улс төрийн хаялгатай компани хоорондын тэмцэлд оролцохгүй, шантааж хийхгүй, хүчирхийлэл хэрэглэхгүй. Бизнесийг тачир ногоо шиг байх үед нь гишгэчихвэл дахиж сэргэдэггүй” гэх үзлийг л хатуу баримталж, хориод жил явсан. Энд бас сүүлийн үед сэтгэл зовоосон юмнууд яригдаж байна. УИХ дотор том компаниудын хоорондын зөрчил орж ирээд, талцаж хэрэлдээд байгаа нь зохисгүй зүйл.   

Би УИХ-ын дарга байхдаа УИХ-тай холбоотой 2-3 хуулийг өөрийн гараар бичсэн хүн. Түүн дотор “УИХ-аас ажлын хэсэг гарж, компаниудыг шалгахгүй” гэх зүйлийг оруулсан.

Яагаад гэвэл шалгахаар очиж байгаа хүмүүс нь улс төрийн зорилгоор асуудалд хандана. Мөн бизнес эрүүл саруул ажиллах замыг хаадаг. Хэрэв компаниудыг шалгах шаардлага байвал төрийн бүтэц буюу аудит, хянан шалгах хороо зэргээр дамжуулж шалгаж болно. Одоо гэтэл УИХ-ын гишүүд шалгалтаар явж байх шиг байна. Энэ их буруу. Бизнес, зах зээлийн эдийн засаг бол шалгарлаар үлддэг. Чөлөөт зах зээлийн асуудалд хуулийн хүчирхийллээр оролцох их муу. 

“Стратегийн орд” гэх заалтыг хуульд оруулах гэж нэг элчин сайдтай муудаж явлаа

-1994 онд Ашигт малтмалын тухай хууль гарсан. Тэр хуулийг геологийн салбарын том мэргэжилтэн Ч.Хурц гуай, Б.Чимэд багш бичиж байсан. Тэр үед чинь би одоогийн энэ залуус шиг жаахан хүүхэд гүйж явлаа. Дахиад 1997 онд Ашигт малтмалын тухай хууль гаргасан. Барууны орнуудад, хатуухан хэлбэл, колоничлолыг дээд цэгт нь хүргэж байсан орнууд жижиг орнуудад хуулийн тулгалт хийж, хуулиа гаргуулж аваад, тэр хуулиар нь дамжуулж улс төрийн эдийн засагт нь орж ирдэг. 1997 оны хууль бол тийм хууль байсан.

Анхны өргөдлөөр лиценз өгдөг…ямар ч шалгалтгүйгээр.

Тэгээд би УИХ-ын дарга болоод “энэ хууль ер нь болохгүй юм байна. Ямартай ч энэ гол ордууд дээр төрийн хараа байх ёстой юм байна” гэх хатуу ойлголттой болсны үндсэнд “Стратегийн орд” гэх заалттай хууль батлагдсан. Тэр хууль батлагдах гэж байх үед над дээр гадаадын элчин сайд орж ирээд “баталж болохгүй” гэж байсан. Би тэр элчин сайдтай муудалцсан.

“Бид 300 жил хажуугийн хоёр орны ямар нэг байдлаар хамааралд байсан. 1990 оноос хойш Монгол Улс бие дааж, асуудлаа шийдвэрлэх эрх чөлөөг олж авсан. Энэ эрх чөлөөнд хэн нэгэн гадаадын элчин сайд халдаж болохгүй. 14 хоногийн дотоод наад хуулийг чинь батална” гэж хэлэхэд тэр элчин сайд уурлаад гараад явсан.

Тухайн хуульд “Ашигт малтмалын асуудал зах зээлийн зарчмаар явна. Гэхдээ монголын цөм болсон энэ баялагт төрийн ямар нэг хяналт байна” гэх агуулга орсон. Бүтэн алдчихгүйн тулд шүү дээ. Тиймээс л 34 хувийн заалт орсон. Хууль батлагдсаны дараа материал нь бүрэн бүрдсэн 17 ордын тогтоолыг баталсан. Үлдсэнийг нь материалыг нь бүрэн гүйцэт оруулж ир гээд буцаасан. Тэр бол цэвэр хуулийн асуудал.

Одоо бол Баялгийн сангийн хууль гаргаж ирээд, өөрөөр хандаж байгаа бол хэлцэл хийгээд л шийдчих асуудал. Хоорондоо хэрэлдээд, УИХ-д оруулж ирж, улсын хэрэг болгоод байх хэрэггүй л асуудал.

Төр нь ч, компани нь ч ойлгочих ёстой л байгаа юм. Гэхдээ цэвэр хууль талаас нь харвал, компаниудыг буруутгаад байх шаардлагагүй. Яагаад гэвэл, тэр компаниуд тухайн үед мөрдөж байсан хуулийн дагуу л энэ асуудалд орсон. Тэдний буруу гэж ерөөсөө байхгүй...